Efendiler, bu   nutkun    son   cümleleri   üzerinde   dikkatle   durulmaya   değer. Refet   Beyefendi, Yunanlılar’ın   İzmir’i   işgalini   geçici    sayıyor   ve   savaş   halinde    olduğumuzu    kabul   etmiyor. Yunanlılar    İzmir’de   kalır  da  savaş   durumuna   girilirse    başa   çıkamayacağımız  görüşünü   savunuyor.

Bundan   sonraki   oturumda    Bursa  temsilcilerinden    Ahmet   Nuri  Bey,manda   aleyhinde   uzun   bir   konuşma   yaptı. Hami   Bey, buna   daha   uzun   bir   konuşma   ile   cevap   verdi. Gerçekten   de  epey   uzun   olan   konuşmasının   sonlarına   doğru, anlattıklarını  şu   bilgilerle   doğruluyordu:

       Fakat   şimdi   biraz   da   işin   kesin  bildiğim   bir   yanından   söz   edeceğim. Konunun   bu   safhasında,  ilgili   zat    ile    şahsen   bağlantı  kurmuş   olduğum   için,  sözlerim   tahmini   değil, kesin   bilgilere    dayanmaktadır.İstanbul’dan   hareket   etmeden   önce,  eski   sadrazam   İzzet   Paşa   Hazretlerini   ziyarete   gitmiştim.  Herhalde     bir  manda   ihtiyacında    olduğumuza   kendileri  de   inanıyorlardı.  Bendenizden de   bu   konudaki   düşüncemi   sordular. Ben   de  düşüncelerimizi   arz   ettim. Birkaç   gün   sonra  bendenizi  çağırtıp  şu   açıklamayı   yaptılar:   Suriye   ve   Adana   bölgesinde   dolaştıktan   sonra, İstanbul’a    gelip   siyasi   partilerin    görüşlerini   öğrenmeye   çalışan   Amerikan   Araştırma  Komisyonu    üyeleri, İzzet   Paşa’yı  konağında    ziyaret   ederek, Anadolu’daki    milli  teşkilatın   Türk  milletini   temsil   ettiği  inancında   olduklarını   ve   paşayı   da   (yani   İzzet  Paşayı)   bu   işin   öncüsü   bildiklerini   söylemişler   ve  eğer   siz   Erzurum   ve   Sivas   Kongrelerine   Amerikan   mandasını   kabul   ettirirseniz, Amerika da  Osmanlı   mandasını   kabul   edecektir, demişler. Paşa,  bunu   bendenize    açıkladıktan   sonra,   bu   milletin bir  savaşa   daha   gücü   kalmadığından   ve   herhalde   böyle   bir  çareye   başvurmak   zorunda   kaldığımızdan   söz   etti.  Sivas’a  gittiğim   zaman  oradakilere   bu  durumu   anlatmamı     tavsiye   ettiler.İzzet   Paşa’nın   inancı   da,  bu  şekilde   istenecek bir   mandanın     yüzde   doksan      kabul  edileceği. Yalnız   bizim   için  birtakım   şartlar   ileri   sürmenin  zorunlu   olduğu   yolunda   idi..  Hatta   Paşa, Amerika   için   milletin   isteğine   dayanmayan   bir    mandayı   kabul   etmek    mümkün   olmadığından,  kongremiz     tarafından    gösterilecek   isteğin   Avrupa   devletlerine    karşı   Amerika   lehinde    bir   dayanak    noktası   olacağını   da    söyledi. Bendeniz  bu   meseleyi İstanbul’dan   şifre   ile   Erzurum’da   Rauf   Bey’e    bildirdim.  Mandanın   kendinden   çok   adına   karşı   çıkanlar   boşuna   endişeleniyorlar.Kelimenin  bir   önemi   yoktur.  Önem   işin   gerçeğinde     ve   niteliğindedir. Manda   altına   girdik   demiyelim  de  isterlerse   varlığını   ebedi   olarak    sürdürecek   devlet   olduk    diyelim.

Bu  son   söze cevap   verenler   arasında, Husrev   Sami  Bey’in  şu   sözleri   işitildi:  Fakat   bizim   bu   çalışmalardan  beklediğimiz   kendimizi   savunarak,   sonsuza   kadar   varlığını   koruyacak   bir  millet   olduğumuzu   ispat   etmektir! Daha   sonra   Kara   Vasıf   Bey   söz   aldı. O  günkü   toplantının   sonuna  kadar   konuştu. Vasıf   Bey’in   uzun   sözlerinin özetini,  zabıtlara   olduğu   gibi  geçmiş   olan  şu   cümlelerle   yüksek   dikkatlerinize   sunuyorum: Bütün   devletler   bizi   tamamen   bağımsız   bırakacaklarını   söyleseler   bile,  biz   yine   bir   dış   desteğe   muhtacız. (Vasıf   Bey, sözlerinin   başında   mandaya   ve  dışarıdan   destek   adını   verelim  demişti.)  Dört   yüz   ila   beş   yüz  milyon   lira  borcumuz var.Bu   parayı   kimse   kimseye   bağışlamaz: Bize   bunu   ödeyiniz   diyecekler.  Halbuki   bizim   gelirimiz   bunun   faizine   bile    yetecek   kadar değildir. O   zaman   güç   bir   durumda    kalacağız. Bunun   için  bağımsız   olarak   yaşamaya   mali   durumumuz   elverişli  değildir. Sonra, yanı   başımızda,  bizi   bölüşmeyi   emel   edinmiş   devletler   var. Onların   ihtirasları    karşısında     mahvoluruz.Parasız,  ordusuz  ne  yapabiliriz?  Onlar   uçakla   havada   uçuyorlar. Biz   hala   kağnı   arabasından   kurtulamıyoruz. Onlar   savaş   gemisi   yapıyorlar, biz   yelkenli   bir   gemi  yapamıyoruz. Bu   şartlar   altında   bugün   bağımsızlığımızı   kurtarsak    bile   yine   günün  birinde     bizi   bölüşürler. Vasıf    Bey,konuşmasını   şu   sözlerle   bitiriyordu: …  İstanbul’daki   Amerikalılar   mandadan   korkmayınız.Milletler   cemiyeti  Tüzüğünde   yeri   vardır   diyorlar. İşte   bütün   bunlardan   dolayı   İngiltere’yi   kendimize   sürekli   düşman   Amerika’yıda   en   az   kötülük    gelebilecek    bir   devlet   olarak   görüyorum.Eğer   uygun   bulursanız, buradan   İstanbul’daki  temsilciye   bir    mektup     yazıp    gizlice   bir   heyet    göndermek   için    bir   torpido isteyebiliriz. Eylül’ün   dokuzunda   Salı   günü   yapılan  toplantıda,   manda   meselesine   dokunan   Rauf    Bey’in     zabıtlara   geçen   konuşması   aynen   şöyledir:Bu   manda   konusu   üzerinde   şimdiye   kadar   gerek   basın   ve  gerekse   bazı    çevreler   tarafından   birçok   sözler   söylendi. Gerçi   yüksek   heyetiniz   dış   destek   prensibini    kabul   etmiş   ise   de,  bu   desteği   kimden   isteyeceğimiz   açıklanmadı.  Bunun   Amerika   olduğu   dolaylı  olarak   anlatılıyorsa   da,  bence   doğrudan   doğruya   belirtilmesinde  bir   sakınca   olamaz.

                                                      -Devamı   Haftaya-

 

Bayrak   bir   milletin  bağımsızlık   alametidir. Düşmanın   da  olsa    hürmet   etmek    lazımdır. (1922)

Türklük, benim   en   derin   güven   kaynağım, en   engin   övünç   dayanağım   oldu. Kendimi   hiçbir   zaman   Osmanlılığın   telkin   ettiği   başka   ulusları    öven    ve   Türklüğü   aşağı   eksiklik    duygusuna   kaptırmadım.(1931)

                                          Mustafa   Kemal   Atatürk