5- Hıristiyan azınlıklara  siyasal  üstünlük ve toplumsal  dengemizi  bozacak  ayrıcalıklar verilemez (Bildiri, madde 4)

6- Yabancı  devletlerin güdümü  ve  koruyuculuğu  kabul edilemez (Bildiri,madde 7) 7- Millet  Meclisinin hemen  toplanmasını  ve hükümet  işlerinin  Meclis  denetiminde  yürütülmesini  sağlamak  için  çalışılacaktır. (Bildiri, madde 8) Bu ilke ve kararlar, çeşitli  şekillerde  yorumlanmışsa  da, temel  nitelikleri  hiç  değiştirilmeksizin uygulanabilmiştir.Efendiler, biz Kongrede  özetlediğim  bu  kararları  ve bu ilkeleri  saptamaya  çalışırken, Sadrazam  Ferit  Paşa  da  ajanslarla  birtakım   demeçler  yayımlıyordu. Bu  demeçlere  “Sadrazamın milleti curnal  etmesi” dense   yeridir. 23 Temmuz  1919 tarihli  ajansla, dünyaya  şunu   ilan  ediyordu: “Anadolu’da  karışıklık  çıktı. Anayasaya   aykırı   olarak  Millet  Meclisi  adı  altında  toplantılar   yapılıyor. Bu  işlerin  sivil  ve   askeri   memurlarca  yasak   edilmesi   gerekir.” Buna   karşı   gereken  tedbirler  alındı   ve   Millet  Meclisinin   toplantıya   çağrılması  istendi.  Ağustos   ayının  yedinci   günü  kongre   toplantısını  kapatırken, kongre   üyelerine: “önemli   kararlar  alındığını   ve   bütün   dünyaya  milletimizin   varlık  ve  birliğinin   gösterildiğini “ söyledim   ve: “Tarih,bu  kongremizi  çok  az   görülebilen  büyük  bir   eser   olarak  yazacaktır” dedim.

      Sözlerimin   yersiz   olmadığını   zaman   ve   olayların    kanıtladığı   kanısındayım, efendiler. Erzurum   Kongresi    tüzük   gereğince, bir  Temsilciler   Kurulu   seçmişti.

      Efendiler, yeri gelmişken   şunu   bilginize  sunayım  ki  bu   kişiler   hiçbir  zaman   bir  araya   gelip   birlikte   çalışmış   değillerdir. Bunlardan  İzzet,  Servet   ve  Hacı  Musa   Bey’ler   ve   Sadullah   Efendi    hiç   gelmemişlerdir. Raif   ve  Şeyh   Feyzi   Efendiler, Sivas   Kongresine  katılmışlar   ve  ondan  sonra   biri   Erzurum’a,  diğeri de Erzincan’a  dönerek  bir  daha  aramıza  katılmamışlardır.Rauf   Bey  ve  Sivas   Kongresinde  aramıza  katılan   Bekir   Sami  Bey, İstanbul’daki   Millet  Meclisine  gidinceye   kadar, bizimle   birlikte   bulunmuşlardır.

 ERZURUM   KONGRESİ’NDEKİ   DURAKSAMALAR

       Efendiler,  söz   arasında   küçük  bir   noktaya   da   temas   etmek   isterim. Benim,  bu  Erzurum   Kongresine    üye  olarak   girip   girmemem   düşünülmeye   değer   görüldüğü   gibi,  Kongreye  katıldıktan   sonra  da başkan   olup   olmamam   üzerinde tereddüt   edenler olmuştur.Bu  düşüncede   olanların düşüncelerini  iyi  niyetlerine  ve  içtenliklerine    yormakla birlikte  başka birtakım, kimselerin   bu  konuda  içtenlikten   büsbütün uzak olduklarına, tersine, kötülük   amacı  güttüklerine   daha   o zaman   endişem   kalmamıştı. Örneğin  düşman   casusu  olup  her   nasılsa  Trabzon  ili   içinde   bir  yerden  kendini   kongreye  delege   göstertip   gelen   Ömer   Feyzi    Bey   ve   bunun arkadaşları   gibi. Bu   kişinin   hayinliği, sonradan   Trabzon’daki   ve   oradan   kaçtıktan   sonra   İstanbul’daki   işleri   ve  davranışlarıyla  kesin   olarak   anlaşılmıştır.

       Kongrenin  bitiminden   iki   üç gün   önce   başka   bir  tartışma    da   söz   konusu   olmaya   başlamıştı. Bazı   yakın   arkadaşlarım, benim   Temsilciler   Kurulunda   açık   olarak  çalışmamı   sakıncalı   görüyorlardı.  Düşünceleri   şu  noktalarda   özetlenebilir: 

       “Milli  girişim  ve  çalışmaların    bütünüyle  milletten   doğduğunu, gerçekten   milli olduğunu göstermek   gerekir. Böylece, girişimler   daha  güçlenir   ve   kimsenin   kötü   yorumuna   ve   özellikle   yabancıların olumsuz  düşüncelerine fırsat   kalmaz..Fakat, tanınmış   ve hele   İstanbul    Hükümetine, Halifelik    ve   Padişahlığa  karşı   baş   kaldıran  biri   durumuna   düşmüş; saldırı   noktası   olan  benim   gibi   bir  adamın,  bütün   bu  milli   girişimlerin başında   bulunduğu görülürse, çalışmaların   milli  amaçlar   yolunda   olmaktan   çok, özel  bazı   istekleri  gerçekleştirmek   için    olduğu   kanısına  yol   açabilir.Bunun   için, Temsilciler   Kurulu   üyeleri,  İllerle   bağımsız   sancakların   seçeceği   kişiler   olmalıdır.Ancak  böylelikle, milli  bir   güç  gösterilebilir.”  

      Bu  düşüncelerin   yerinde olup   olmadığını   araştıracak  değilim. Yalnız   benimde, bu  düşüncelere karşı   olan düşüncelerimin dayandığı   noktaların   bazılarını sayayım:  Her şeyden  önce  ben, ne  olursa  olsun, kongreye  katılmalı  ve  onu  yönetmeliydim. Çünkü  zaman  kaybetmeden, milli   iradenin  işler  duruma   getirilmesini  ve  milletin  kendi  başına  silahını  ve   erdemli   olarak  tedbirler   almaya   başlamasını  sağlamak  gerektiğine   inanıyordum. Bu  temel  ilkeleri   benimsetip   karara bağlatabilmek  için   Kongrede   yönetici   olarak   çalışmayı  ve  üyeleri   aydınlatmayı   gerekli   görüyordum. Nitekim  de  öyle  oldu. Erzurum  Kongresinin, daha  önce  açıkladığım  ilke  ve   kararlarını  herhangi   bir  temsilciler  kurulunun   uygulatabileceğine   güvenim  olmadığını açıkça  söylemeliyim. Nitekim   zaman  ve  olaylar beni  doğrulamıştır.

      -Milletimiz   kuvvetli  bir  millet olmaya  karar  vermiştir. Bugünün  gerçeklerinden  biri de kadınlarımızın  her  hususta  yükselmelerini   sağlamaktır. O halde  kadınlarımız  bilgin   olacaklar  ve   erkeklerin   geçtikleri  öğretim   kademelerinden geçeceklerdir.Sonra   kadınlar  sosyal  hayatta erkeklerle beraber   yürüyerek  birbirlerinin yardımcısı  ve  koruyucusu olacaklardır. (1923) M.Kemal   Atatürk

                                                     -Devamı   Haftaya-