Bu yaşanan durum çok korkunçtu. Durumun korkunçluğu ve ağırlığı karşısında, her yerde ve her bölgede bir takım kişilerce kurtuluş yolları düşünülmeye başlanmıştı. Bu düşünceyle girişilen çalışmalar, bir takım örğütlerin doğmasına sebep oldu. Edirne ve çevresinde  Trakya – Paşaeli  adlı bir dernek vardı. Doğuda Erzurum’da  ve Elazığ’da, genel merkezi İstanbul’da olmak üzere  Vilayet-i   Şarkiye  Müdafaai  Hukuku Milliye Cemiyeti kurulmuştu. Trabzon’da Muhafaza-i Hukuk adlı bir dernek bulunduğu gibi İstanbulda’da , Trabzon  ve Havalisi Ademi Merkeziyet  Cemiyeti vardı. Bu dernek merkezinin gönderdiği delegeler, Of ve Rize çevresinde  şubeler açmışlardı.

      Yunanlıların İzmir’e gireceğinin açık işaretlerini Mayısın on üçünden beri  gören, İzmir’deki birtakım genç vatanseverler, ayın 14. Ve 15.gecesi, bu kötü durumu aralarında görüşmüşler. Bir oldu bittiye geldiği şüphe götürmeyen  bu girişin.İlhak ile sonuçlanmasını önlemek amacıyla birleşmişler. Reddi ilhak fikrini

ortaya atmışlardır. Bu ilkenin yayılması için aynı gece İzmir’de Yahudi  Maşatlığına toplanabilen halkça bir gösteri toplantısı yapılmışsa da ertesi sabah Yunan askerlerinin rıhtımda görülmesiyle  bu toplantıdan umulduğu ölçüde sonuç alınamamıştır. Bu derneklerin kuruluş amaçları ve siyasal gayeleri  üzerine kısaca bilgi vermek uygun olur diye düşünüyorum. 

  Milli Teşkilatlar ve Siyasi Amaçları    

        Trakya – Paşaeli Cemiyetinin ileri gelenlerinden bazılarıyla daha İstanbul’da iken görüşmüştüm. Osmanlı Devletinin kısa zamanda çökeceğine kesinlikle inanıyorlardı. Osmanlı topraklarının parçalanacağı korkusu karşısında Trakya’yı, olabilirse Batı  Trakya ile birlikte, İslam ve Türk topluluğu olarak bütünüyle kurtarmayı düşünüyorlardı. Bu amaca ulaşmak için o zaman akıllarına gelen tek çare, İngiltere veya Fransa’nın yardımını sağlamaktı. Bu düşünceyle bazı yabancı devlet adamlarıyla ilişki kurmak ve konuşmak için yollar aramışlardı. Amaçlarının bir Trakya Cumhuriyeti kurmak olduğu anlaşılıyordu. 

        Vilayet-i Şarkiye Müdafaai Hukuku  Milliye Cemiyeti’nin kuruluş amacı da tüzüklerinin ikinci maddesi  doğrultusunda, doğu illerindeki bütün halkın dini ve siyasi haklarının hür bir biçimde gelişimini sağlayacak yasa ve gelenek içi yollara başvurmak; adı geçen illerdeki Müslüman halkın tarihi ve milli haklarını, gerektiğinde, medeni toplumlar önünde savunmak; doğu illerinde yapılan zulüm ve cinayetlerin sebepleri, bunları yapanlar  ve yaptıranlarla ilgili tarafsızca soruşturma açarak suçluların en kısa zamanda cezalandırılmalarını istemek; Türklerle azınlıklar arasındaki anlaşmazlıkların giderilmesine ve eskisi gibi iyi bağların pekiştirilmesine çaba göstermek; doğu illerindeki, savaştan doğan yıkım ve yoksulluğu, hükümet katında  girişimlerde bulunarak elden geldiğince giderme yollarını aramaktı.   

        İstanbul’daki  yönetim merkezlerinden verilmiş  olan bu ilkelere  uygun olarak, Erzurum şubesi, Doğu illerinde Türklerin haklarını korumakla birlikte, Ermenilerin göçü sırasında yapılan kötü işlerle  halkın hiç ilgisi bulunmadığını  ve Ermeni mallarının, buralara Ruslar girinceye kadar korunduğunu; buna  karşılık, Müslümanlara çok acımasızca davranıldığını ve dahası emir  dışı olarak göçten alıkonulan bazı  Ermenilerin, koruyucularına yaptıkları kötülükleri, ispatlanmış belgelerle bütün medeni dünyaya sunmaya ve bildirmeye ve doğu illerine dikilen tutkulu bakışları söndürmek için çalışmaya karar veriyordu.

        Vilayet - i  Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti’nin  ilk Erzurum  şubesini kuran kişiler doğu illerinde yapılan propagandaları ve  bunların araçlarını, Türklük – Kürtlük – Ermenilik  meselelerini, bilim , teknik ve tarih bakımından  inceleyip araştırdıktan sonra, gelecekteki çalışmalarını şu üç noktada topluyorlardı: 1- Hiç göç etmemek ; 2-Hemen bilim, iktisat , din  örgütleri kurmak ; 3- Saldırıya uğrayacak doğu illerinin herhangi bir bucağını birlikte savunmak. Vilyet-i  Şarkiye   Müdafaai   Hukuku  Milliye Cemiyeti’nin İstanbul’daki yönetim merkezinin , bilim ve medeniyet yöntemleriyle amaca  ulaşabileceği  konusunda çok fazla iyimser olduğu anlaşılıyor. Gerçekten bu yolda çaba göstermekten geri durmuyor. Doğu illerinde Müslüman halkın haklarını savunmak için  Le Pays adında Fransızca bir gazete yayımlıyor. Hadisat gazetesinin sahipliğini üzerine alıyor. Bir yandan da itilaf Devletleri  başkanlarına  ve İstanbul’daki temsilcilerine birer  bildiri veriyor. Avrupa’ya  bir kurul göndermeyi deniyordu. 

       Bu açıklamalardan da kolaylıkla anlaşılacağı gibi  Vilayet-i Şarkiye  Müdafaai  Hukuku Milliye Cemiyetinin kurulmasına yol açan önemli kaygı ve şüpheler, doğu illerinin Ermenistan’a verileceği   ihtimaline dayanıyordu. Bu ihtimalin, Doğu illeri nüfusunda  Ermenileri çoğunlukta  göstermeye  ve tarihi  haklar bakımından öncelikli saydırmaya çalışanların, ilmi ve tarihi belgelerle dünya komu oyunu aldatmayı başarmaları ; bir de Müslüman halkın Ermenileri toptan öldüren soykırımcılar olduğu  iftirasını doğruymuş gibi kabul ettirmeleri ile gerçek olabileceği inancı üstün geliyordu.Bu yüzden dernek, aynı gerekçe  ve araçlarla  donanmış olarak tarihi ve milli hakları   savunmaya çalışıyordu.   

      Karadeniz kıyılarındaki bölgelerde  de, bir  Rum Pontus  Hükümeti kurulacağı  korkusu vardı. Müslüman halkı Rumların egemenliği altında  bırakmayıp hayat haklarını ve varlıklarını korumak gayesiyle, Trabzon’da  da bazı kişiler ayrı bir dernek kurmuşlardı. Merkezi İstanbul’da olan Trabzon ve Havalisi  Ademi  Merkeziyet  Cemiyeti’nin siyasi amacı, adından da anlaşılmakta idi. Bu dernek merkezden  ayrılmak düşüncesiyle hareket ediyordu.

                                                                 -Devamı var-                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                

    

        Türkiye’mize  dışarıdan ve içerden gem vuracak gafiller … Boyunuzun ölçüsünü  er veya geç alırsınız.

         En güzel günler sizlerin olsun. Sevgi ve saygılarımla.